امکان‌سنجی وجود گنبد بر فراز کاخ چلیپایی بیشاپور در زمان ساسانیان

چکیدهبیان مسئله: شهر بیشاپور در اوایل دورۀ ساسانی به دستور شاپور یکم بنیان گذاشته شد و عناصر معماری و هنری متعددی از آن به جای مانده است. یکی از این آثار بقایای بنایی موسوم به کاخ چلیپایی است. پلان چلیپایی این بنا با جرزهای عظیمی از سنگ و گچ و با ضخامتی نزدیک به شش متر احاطه شده که فضای مربع‌شکل مرکزی آن بیش از بیست و دو متر طول دارد. در حال حاضر هیچ‌گونه نشانه‌ای از پوشش سقف آن وجود ندارد.فرضیۀ پژوهش: نظریات پیشین در خصوص شکل سقف احتمالی کاخ چلیپایی بیشاپور بر مستندات استوار نیست. چنانچه گنبدی بر فراز مربع مرکزی پلان چلیپایی متصور شود، بزرگ‌ترین گنبد سنگی آن دوره در ایران خواهد بود. وجود گنبد بر فراز این بنا و تبعیت آن از فرم گنبدهای متعارف معماری ساسانی فرضیۀ این تحقیق است. هدف پژوهش: یافتن نشانه‌هایی که امکان وجود یک پوشش گنبدی را بر روی بنا اثبات کند و سپس شکل اصیل احتمالی سازۀ آن را براساس شواهد مستدل به‌تصویر بکشد. روش پژوهش: برای رسیدن به این اهداف از روش مطالعۀ تطبیقی بهره‌ گرفته شد و نمونه‌هایی که از نظر تاریخی و سبک معماری و مصالح به این سازه شباهت داشتند بررسی شدند و با محاسبه و مقایسۀ ابعاد و تناسبات آنها الگویی برای نسبت ابعاد جرزها و دهانه‌ها در گنبدهای ساسانی به‌دست آمد.نتیجه‌گیری: براساس نتایج به‌دست‌آمده، ضخامت جرزهای کاخ چلیپایی با میانگین اندازه‌های نمونه‌های منتخب بناهای چهارطاقی ایران هم‌خوانی دارد و امکان بالقوۀ وجود گنبد بر فراز بخش مربع‌شکل پلان چلیپایی را ثابت می‌کند. در خصوص ارتفاع گنبد، دامنۀ نتایج پراکندگی دارد و ارتفاع فرضی، براساس میانگین، قابلیت ارائه دارد.